नवी दिल्ली:
दिल्लीतील हवेची गुणवत्ता अत्यंत खालावलेली आहे. दिल्लीची AQI पातळी गुरुवारी 400 च्या पुढे गेली. प्रदूषणाची ही पातळी लक्षात घेता, वायु गुणवत्ता व्यवस्थापन आयोगाने 15 नोव्हेंबरपासून गट 3 लागू करण्याचा निर्णय घेतला आहे.
त्यामुळे प्रदूषण नियंत्रणात येईपर्यंत बांधकामाशी संबंधित कामे थांबवता येतील. इमारती पाडणे आणि खाणकामाशी संबंधित सर्व प्रकारची कामे स्थगित केली जातील. प्राथमिक शाळांसाठी ऑनलाइन वर्गांसारखे निर्णयही सरकार घेऊ शकते.
गेल्या दोन दिवसांत दिल्लीतील प्रदूषणाची पातळी अत्यंत खराब ते गंभीर श्रेणीत गेली आहे. या पार्श्वभूमीवर गुरुवारी दिल्ली सरकारने ग्रीन वॉर रूममध्ये पर्यावरण शास्त्रज्ञांची बैठक घेतली. बैठकीनंतर पर्यावरण मंत्री गोपाल राय यांनी सर्व संबंधित विभागांना द्राक्ष मार्गदर्शक तत्त्वांचे काटेकोरपणे पालन करण्याचे निर्देश दिले आहेत.
- केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ म्हणजेच CPCB च्या ताज्या आकडेवारीनुसार, दिल्लीचा सरासरी हवा गुणवत्ता निर्देशांक म्हणजेच AQI 452 झाला आहे. म्हणजे आता दिल्लीची हवा ‘व्हेरी सीरियस कॅटेगरी’पर्यंत पोहोचली आहे.
- सीपीसीबीने बुधवारी रात्री उशिरा दिल्लीतील विविध भागांचा हवा गुणवत्ता निर्देशांक जाहीर केला. आकडेवारीनुसार नजफगढची हवा सर्वाधिक प्रदूषित आहे.
- येथे AQI 482 ची नोंद झाली आहे. नेहरू नगर दुसऱ्या स्थानावर आहे, जिथे AQI 480 वर पोहोचला आहे. यानंतर आनंद विहार परिसरातील हवेत प्रदूषण होते.
- दिल्लीच्या हवेची गुणवत्ता घसरत असतानाही, CAQM म्हणजेच कमिशन फॉर एअर क्वालिटी मॅनेजमेंटने अद्याप GRAP चा तिसरा टप्पा लागू केलेला नाही.
- त्यांचा असा विश्वास आहे की जोरदार वाऱ्यामुळे प्रदूषण खूपच वाईट श्रेणीत कमी होईल.
AQI किती आहे?
दिल्लीच्या अलीपूरचा AQI ४४३, आनंद विहार ४७४, अशोक विहार ४७८, बवाना ४६४, चांदनी चौक ४१६, सीआरआरआय मथुरा रोडचा AQI ४२५, इंदिरा गांधी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ ४५७, दिलशाद गार्डन ४०७ होता.
नरेलाचा AQI 447 आहे, नेहरू नगरचा AQI 480 आहे, दिल्ली युनिव्हर्सिटी नॉर्थ कॅम्पसचा AQI 448 आहे, द्वारकाचा 444 आहे, ओखला फेज-2 चा 461 आहे, पटपरगंजचा आहे 475, पंजाबी बागचा आहे 462 आहे, पुसा 448 आहे, RK पुरमचा आहे 74 आहे. आणि रोहिणी AQI आहे 458. यासोबतच आयटीओ दिल्लीमध्ये ४४६, जहांगीरपुरीमध्ये ४६८, जवाहरलाल नेहरू स्टेडियममध्ये ४४४, लोधी रोडमध्ये ३४९ आणि नजफगढमध्ये ४८२ एक्यूआय नोंदवण्यात आले.
PM10 मध्ये 5% वाढ
CPCB च्या ताज्या डेटावरून असे दिसून आले आहे की या वर्षी 1 जानेवारी ते 12 नोव्हेंबर दरम्यान, दिल्लीची वार्षिक सरासरी PM 10 5% जास्त आणि PM 2.5 7% ने गेल्या वर्षीच्या याच कालावधीच्या तुलनेत जास्त आहे. यावर्षी PM10 ची सरासरी 193.25 मायक्रोग्रॅम प्रति घनमीटर आहे, जी गेल्या वर्षीच्या 184.25 मायक्रोग्रॅम प्रति घनमीटरपेक्षा जास्त आहे.
एनसीआरची हवाही खराब झाली
गाझियाबाद, नोएडा, गुरुग्राम आणि ग्रेटर नोएडासह राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र (NCR) मध्ये हवेची गुणवत्ता मंगळवारी ‘खराब’ होती. तर, फरिदाबादमधील AQI ‘मध्यम’ श्रेणीत नोंदवले गेले. सीपीसीबीच्या म्हणण्यानुसार, दिल्लीतील 36 पैकी 30 निरीक्षण केंद्रांनी हवेची गुणवत्ता ‘गंभीर’ असल्याचे घोषित केले.
प्रदूषणामुळे ब्रेन स्ट्रोक आणि हृदय अपयश
लॅन्सेट न्यूरोलॉजी जर्नल या सायन्स मॅगझिनमध्ये नुकत्याच प्रकाशित झालेल्या अभ्यासानुसार, वायुप्रदूषणामुळे सबराच्नॉइड हॅमरेज (एसएएच) ची प्रकरणे वाढत आहेत. म्हणजे ब्रेन स्ट्रोकची प्रकरणे लोकांमध्ये येत आहेत. वायू प्रदूषण हे देखील अपंगत्वाचे कारण आहे आणि बर्याच बाबतीत हृदय अपयशी ठरते.
दिल्ली एनसीआरमध्ये अशी अनेक क्षेत्रे आहेत जिथे AQI 300 पेक्षा जास्त आहे. परिस्थिती पाहता दिल्ली सरकारने एनसीआरमध्ये जीआरएपीचा पहिला टप्पा लागू केला आहे. अशा परिस्थितीत, GRP चे किती टप्पे आहेत आणि प्रत्येक टप्प्यात कोणत्या गोष्टींवर बंदी आहे ते जाणून घेऊया.
GRP चा पहिला टप्पा कधी लागू होतो?
GRAP चा पहिला टप्पा लागू केला जातो जेव्हा AQI 201 ते 300 दरम्यान असतो. यामध्ये बांधकाम आणि पाडकामातून निघणारी धूळ आणि भंगार व्यवस्थापनाशी संबंधित सूचना लागू आहेत. उघड्यावर कचरा जाळणे व फेकण्यास मनाई आहे. नियमितपणे कचरा उचलण्याच्या सूचना दिल्या आहेत. रस्त्यावर धूळ उडू नये म्हणून काही दिवसांच्या अंतराने पाण्याची फवारणी केली जाते. डिझेल जनरेटर संच वापरण्यास बंदी आहे आणि PUC नियमांची काटेकोरपणे अंमलबजावणी केली जाते. वाहनांमधून निघणाऱ्या धूरावर कडक कारवाई केली जाते.
GRP चा दुसरा टप्पा कधीपासून लागू होतो?
GRAP चा दुसरा टप्पा लागू केला जातो जेव्हा AQI 301 ते 400 दरम्यान असतो. यामध्ये रुग्णालये, रेल्वे आणि मेट्रो सेवा वगळता इतर ठिकाणी डिझेल जनरेटरच्या वापरावर बंदी घालण्यात आली आहे. दररोज रस्ते स्वच्छ केले जातात आणि पाण्याची फवारणी केली जाते. कारखान्यांमध्ये फक्त योग्य इंधन वापरले जाते. लोकांना सार्वजनिक वाहतुकीचा जास्तीत जास्त वापर करण्यास प्रोत्साहित करण्यासाठी, पार्किंग शुल्क वाढवले जाते आणि बांधकाम साइट्सची तपासणी वाढविली जाते.
GRP चा तिसरा टप्पा कधी लागू होतो?
तिसरा टप्पा लागू केला जातो जेव्हा AQI 401 ते 450 दरम्यान असतो. यामध्ये दररोज रस्ते स्वच्छ केले जातात आणि नियमितपणे पाण्याची फवारणी केली जाते. बांधकाम आणि विध्वंसातील धूळ आणि मोडतोड योग्यरित्या हाताळली जाते. दिल्ली, गुरुग्राम, फरिदाबाद, गाझियाबाद आणि गौतम बुद्ध नगरमध्ये पेट्रोलवर चालणाऱ्या BS-3 इंजिन आणि डिझेलवर चालणाऱ्या BS-4 चारचाकी वाहनांच्या वापरावर बंदी आहे.
GRP चा चौथा टप्पा कधी लागू होतो?
जेव्हा AQI 450 पेक्षा जास्त असतो, तेव्हा GRAP चा चौथा टप्पा लागू केला जातो. या टप्प्यात ट्रक, लोडर या अवजड वाहनांना दिल्लीत प्रवेश करण्यास बंदी घालण्यात आली आहे. केवळ अत्यावश्यक वस्तू वाहून नेणाऱ्या वाहनांनाच प्रवेश दिला जातो. सर्व प्रकारची बांधकामे व पाडकामांवर बंदी घालण्यात आली आहे. शालेय विद्यार्थ्यांसाठी ऑनलाइन वर्ग आणि सरकारी आणि खाजगी कार्यालयांसाठी घरून काम करण्याचा निर्णय राज्य सरकार घेऊ शकते. चौथ्या टप्प्यातही सम-विषमचा निर्णय घेतला जाऊ शकतो, तो बंधनकारक नसला तरी राज्य सरकारला तसे अधिकार देण्यात आले आहेत.
